Trytwa jako relikt osadnictwa holenderskiego na przykładzie ulicy Vogla w Wilanowie
Abstrakt
Artykuł dotyczy genezy i historii przekształceń ulicy Vogla – historycznie znajdującej się w granicach położonych w pobliżu Warszawy dóbr wilanowskich, obecnie będącej jedną z najintensywniej użytkowanych dróg dzielnicy Wilanów. Ulica Vogla w swoim obecnym przebiegu powstała w XIX wieku w związku z intensyfi kacją osadnictwa, w tym głównie osadnictwa holenderskiego, na nadwiślańskich obrzeżach dóbr wilanowskich. Osadnicy przystosowując do celów użytkowych tereny zalewowe, wprowadzili wiele charakterystycznych dla swojej kultury i tradycji form zagospodarowania krajobrazu. Jedną z nich były wzmacniane faszyną i kamieniami drogi budowane na wysokich ziemnych wałach, czasami obsadzane topolami lub wierzbami, czyli trytwy. Ulica Vogla, a w szczególności jej wyniesiona ponad podmokłe tereny część środkowa, jest właśnie przykładem trytwy. Stanowi ona obecnie jeden z nielicznych elementów dokumentujących historyczny wpływ kultury osadników holenderskich na rozwój nadwiślańskich terenów Wilanowa i ze względu na swoją wartość powinna podlegać ochronie konserwatorskiej.
Słowa kluczowe
krajobraz kulturowy; osadnictwo holenderskie; tama
Bibliografia
Akta tyczące się budowy tam, wału ochronnego nadwiślańskiego oraz komunikacji wewnętrznych w dobrach Wilanów [Files regarding the construction of dams, the Vistula embankment and internal communications in the Wilanów Estate]. Zarząd Główny Dóbr i Interesów Augusta Potockiego. Vol. II, 1861–1867. Archiwum Akt Dawnych, AGWIL, Seria 9.
Ataki i ovladiyenia pristupom 1.yu i 2.yu liniami ukreplenia, predmiyestiyem i gorodskim valom goroda Varshavy – 25.go i 26.go chisel Avgusta 1831.go goda [Attacks and possession by attack on the first and the second fortification lines, suburbs and city ramparts of the city of Warsaw – on the 25th and 26th of August 1831]. Biblioteka Narodowa (Ref. ZZK 9102).
CIOŁEK G. 1962: Odbudowa ogrodu [Restoration of the Wilanów Park]. Ochrona Zabytków 3 (58): 86–106.
Dobra Willanów, Lorenz Pachulski, 1859 [Wilanów Estate, Lorenz Pachulski, 1859]. Archiwum Akt Dawnych (Zb. Kart. 468-6, ark. 11, 16).
KACZYŃSKA M. 2011: Wpływ założenia pałacowo-ogrodowego w Wilanowie i jego założeń filialnych na przemiany krajobrazu [Impact of the palace and garden complex in Wilanów and its affiliate premises on landscape changes]. Wydawnictwo Sztuka Ogrodu. Sztuka Krajobrazu, Warszawa.
Plan Ogrodów i Łąk wsi Zawady do Dóbr Wilanowskich należących [Plan of Zawady village Gardens and Fields belonging to Wilanów Estate]. Archiwum Akt Dawnych (Zb. Kart. 467-7).
Plan Regulacji Kępy Zawadowskiey należącey do JW. Aleksandra hrabi Potockiego, A. Zaleski, 1832 [Regulation plan of Kępa Zawadowska belonging to HE Aleksander count Potocki, A. Zaleski, 1832]. Archiwum Akt Dawnych (Zb. Kart. 466-17).
Plan von Denen König Güthern Villanow und Klein Powzin Fasanen, ca. 1730 [Plan of King Güthern Wilanów and Small Powsin pheasants, ca. 1730]. Dział Dokumentacji i Cyfryzacji Wilanów (Ref. 499).
Plan zabudowań Folwarku Wilanowa [Plan of Wilanów Manor buildings]. Archiwum Akt Dawnych (Zb. Kart. 476-34).
Planta Jeneralna Pałacu Wilanowskiego z ogrodem, ca. 1793, dziewiętnastowieczna kopia (?) [Overall plan of Wilanów Palace with garden, ca. 1793, the nineteenth-century copy (?)]. Archiwum Główne Akt Dawnych (Ref. 475-1).
SIKORA D. 2018: Wielkoobszarowa koncepcja krajobrazowa ferme ornée – nowe ustalenia do badań krajobrazu kulturowego Wilanowa [The ornamental farm as a large-area landscape concept – new findings in research on the cultural landscape of Wilanów]. Architektura Krajobrazu 1: 32–47.
STANASZEK Ł. 2014: Nadwiślańskie Urzecze: podwarszawski mikroregion etnograficzny [Vistula river Urzecze: an ethnographic microregion near Warsaw]. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Oddział w Czersku, Czersk.
SZAŁYGIN J. 2004: Katalog zabytków osadnictwa holenderskiego na Mazowszu [Catalog of monuments of the Dutch settlement in Mazovia]. Wydawnictwo DiG, Warszawa.
SZPANOWSKI P. 2015: Warstwy krajobrazu klucza wilanowskiego [Layers of the Wilanów key landscape]. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa.
Faculty of Civil and Environmental Engineering, Warsaw University of Life Sciences – SGGW Polska
https://orcid.org/0000-0002-7775-5722
